ديورتيكوليت به وضعيتي گفته ميشود كه در ديواره ي روده بزرگ كيسه هاي كوچكي تشكيل و عوارضی كه از آنها ناشي ميشوند. اصطلاحات زيادي به ديورتيكوليت ربط داده ميشود كه گيج كننده اند و نياز به تعريف اختصاصی دارند. درضمن یکسری عوارض و پیچیدگی ثانوی ناشی از حمله ی دیورتیکولیت وجود دارد که شامل تشکیل آبسه (ورم چرکی) و سوراخ شدن جداره ی روده با پریتونیت است. آبسه کیسه ای است پر از چرک و پریتونیت عفونتی است که به راحتی درون شکم پخش میشود. شخص در اثر پریتونیت سخت بیمار میشود و حتی خطر جانی دربردارد.

پيچيدگي هاي ديورتيكوليت منجر به چندين عارضه ميشود از قبيل سوراخ شدن ، فيستول ، خون ريزي و تنگي ميباشد كه در ادامه به هر يك خواهيم پرداخت.

روده ي بزرگ و ركتوم و مقعد همگي بخشي از سيستم گوارشي هستند . روده ي بزرگ بصورت لوله اي عضلاني با حدود 1 الي 1.5 متر و ركتوم با 15 سانتيمتر و مقعد با حدود 3 سانتميتر در انتها طول دارند. روده از بخش هاي مختلف تشكيل شده : سيكوم ، كولون صعودي ، كولون عرضي ، كولون نزولي و سيگموئيد. بخش كولون صعودي و نزولي در جاي خود بي حركتند ولي بخش هاي عرضي و سيگموئيد در حركت هستند.

غذاي نيمه هضم شده از روده ي كوچك وارد روده ي بزرگ شده ، مواد مغذي و آب از آن جدا و مابقي بصورت مدفوع طي يكسري انقباض هاي هماهنگ شده به ركتوم ميروند. ركتوم با ورود مدفوع شل ميكند و محلي ميشود براي نگهداري آن. وظيفه ي اصلي مقعد جلوگيري از دفع مدفوع تا زمان مناسب است. در زمان مناسب مقعد شل كرده و مدفوع را دفع ميكند.

ديورتيكوليت ميتواند در كل روده بزرگ تشكيل شود ولي در آمريكا و كشورهاي غربي بيشتر در کولون سيگموئيد رخ ميدهد. در آمريكا ،‌ ديورتيكوليت در بخش كولون سيكوم و كولون صعودي كمتر ولي در آسيا بسيار بيشتر ديده ميشود. طبق فرضيه هاي قابل قبول ،‌ كمبود فيبر در غذا باعث خشك شدن زياد از حد مدفوع و در نتيجه فشار بيشتر روده براي حركت آن ميشود. اين فشار باعث بيرون زدگي بخش هاي ضعيف ديواره ي روده ميشود. بنابراين ديورتيكوليت بيشتر در بخش سيگموئيد روده تشكيل ميگردد مخصوصا در نقاطي كه رگ هاي خون وارد ديواره شده اند. همزمان با تشكيل كيسه ها ، عضله هاي روده هم بخاطر عبور مدفوع خشك و سفت ورم ميكنند و بزرگ ميشوند.

ديورتيكوليت بسيار عمومي است و نسبت آن با سن افزايش مي يابد و در افراد زير 30 سال نادر است. حدود 30 الي 40 درصد از افراد بالاي 60 سال و بين 50 تا 80 درصد از افراد بالاي 80 سال دچار ديورتيكوليت ميشوند. اكثر افراد بدون علائم هستند و فقط 10 الي 20 درصد دچار علائم ميشوند و از اين دسته هم فقط 10 تا 20 درصد در بيمارستان بستري ميشوند. از بين تاما بيماران فقط حدود 1 درصد به جراحي نياز پيدا ميكنند.

ديورتيكوليت يك وضعيت التهابي در روده بزرگ است كه به نظر ميرسيد ناشي از سوراخ شدن كيسه ها باشد. معمول ترين علامت ديورتيكوليت درد شكم و لگن ، حساس بودن نقطه ي بيماري و تب است . ضمنا يكسري عوارض ثانوي مانند تشكيل آبسه (ورم چركي) و سوراخ شدن روده با پريتونيت وجود دارد. آبسه كيسه اي است پر از چرك و پريتونيت عفونتي است كه به راحتي درون شكم پخش ميشود. شخص در اثر پريتونيت سخت بيمار ميشود و حتي خطر جاني دربردارد.

عوارض ديورتيكوليت با معيار “هينچي” (Hinchey) طبقه بندي ميشوند. هينچي1 به حضور آبسه در نزديكي بخش ملتهب روده گفته ميشود ، هينچي2 حضور آبسه در لگن ولي جدا از بخش ملتهب است ، هينچي3 يعني سوراخ شدن روده و گسترش عفونت درون شكم (پريتونيت) و هينچي4 سوراخ شدن روده و نشت مدفوع به درون شكم.

پس از بروز اولين حمله ي ديورتيكوليت ، خطر حملات و پيچيدگي هاي بعدي هم وجود دارد. در كل نميتوان حملات بعدي را دقيقا تعريف كرد و عوامل بسياري دخيل هستند مانند سن بيمار و شدت حمله ي اوليه. سوراخ شدن و پريتونيت بدترين حالت حمله است كه نياز به جراحي فوري و ايجاد كلوستومي دارد. چندين بررسي نشان داده كه اكثر بيماراني كه اين مورد برايشان رخ داده هرگز علائم قبلي نداشته اند.

خون ريزي ، تنگ شدن روده يا تشكيل كانال به ديگر اندام ها (فيستول) از مشكلات ديگر ديورتيكوليت ميباشند. فيستول معمولا از روده به معده تشكيل ميشود و ميتواند بين روده با پوست ، با رحم ، با واژن و يا بخش ديگري از روده هم تشكيل شود.

ديورتيكوليت مزمن وضعيتي است كه بيمار دچار چندين حمله شده و يا يك حمله بمدت طولاني باقي مانده باشد. حملات تكراري بصورت فيستول يا تنگي هم منجر به ديورتيكوليت مزمن ميشوند.

در خاتمه ، كيسه هاي ديورتيكولي ميتوانند خون ريزي كنند. اين خون ريزي بصورت مقدار كمي خون شفاف در مدفوع هنگام بروز حمله است ، ضمنا ميتواند بصورت حاد تر با لخته ولي معلوم نباشد. خونريزي در اكثر موارد طي مراقبت هاي بيمارستاني يا از طريق تكنيك هايي مانند كولونوسكوپي يا آنژيوگرافي متوقف ميشود. آنژيوگرافي تكنيكي است كه طي آن سيمي تحت نظارت اشعه ايكس وارد رگ شده و با تزريق ماده ای خون ريزي را متوقف ميكند. اگر خونريزي قابل كنترل نباشد و ادامه يابد ، جراحي براي برداشت كل يا بخشي از روده لازم خواهد بود.

علائم ديورتيكوليت چيست و چگونه تشخيص داده ميشود؟
همانطور كه گفته شد اين بيماري اكثرا علائمي ندارد و تنها نشانه هاي آن دل درد و تب است. دل درد در سمت چپ پايين شكم معمولا تند و تيز و دائمي است. درد به نقاطی مانند پاها ، کشاله ران ، پشت و بقل حرکت و ضمنا اسهال یا یبوست هم ایجاد میکند و بیمار از افزایش حس ادرار و فوریت آن رنج می برد.

بیمارانی که ديورتيكوليت آنها دچار پیچیدگی شده علائم بلند مدت و مزمن خواهند داشت . باریکی مدفوع یا یبوست نشانه ی تنگی مجرا میباشد. ادرار تیره یا کدر یا عبور گاز هنگام ادرار نشانه ی تشکیل فیستول به معده است.

بیماری ديورتيكوليت و عوارض آن طی معاینه ی پزشکی و سابقه بیمار و در بعضی مواقع طی آزمایش تشخیص داده میشود. علائمی مانند دل درد و حساسیت به لمس در بسیاری از بیماری ها مانند آپاندیس ، کیسه صفرا ، معده ، روده کوچک ، تخمدانها ، رحم ، پروستات و مثانه صدق میکنند ، لذا بررسی دقیق سابقه ی و معاینه جسمی بیمار به تشخیص کمک و میتوان بیماری های دیگر را متمایز کرد.

معمول ترین آزمایشات لازم برای ديورتيكوليت آزمایش خون ، ادرار و سی تی اسکن از شمک و لگن است. اصلی ترین آزمایش استاندارد سی تی اسکن است که طی آن میتوان پی برد کجای روده درگیر بیماری شده و آیا نشانه ای از ورم چرکی ، تنگی یا فیستول هست یا خیر. بالا بودن میزان گلبول سفید خون هم نشانه ی عفونت است. با بررسی و کشت ادرار ، عفونت موجود پیدا و احتمال فیستول از روده به معده مشخص میشود چون ادرار از طریق مدفوع روده میتواند آلوده شود.

چه كساني در معرض ابتلا به دیورتیکولیت هستند؟
عوامل خطر چيزهایی هستند كه شانس گرفتن بيماري را بيشتر ميكنند. عوامل خطر براي ديورتيكوليت طبق زير ميباشند:

فيبر كم . رژيم غذاي عاري از فيبر ، ميوه و ‌سبزيجات و مصرف زياد گوشت قرمز خطر ابتلا به ديورتيكوليت را تا سه برابر افزايش ميدهند. قبلا به بيماران ديورتيكوليت توصيه ميشد از مصرف آجيل ، ذرت بوداده و تخمه دوري كنند ولي تحقيقات اخير اين توصيه ها را رد ميكنند.
داروهاي غيراستروئيدي ضد التهابي مانند آيبي بروفن كه براي آرتروز تجويز ميشوند خطر ديورتيكوليت را افزايش ميدهند.
ايمني بدن . خطر سوراخ شدن روده در بيماراني كه (بخاطر مصرف داروهاي استروئيدي يا داروهاي ضد رد براي كسانيكه پيوند عضو داشته اند) سيستم ايمني بدنشان تضعيف شده بيشتر است .
الكل . مصرف زياد مشروبات الكلي خطر ديورتيكوليت را تا سه برابر بيشتر ميكند.
سن و جنسيت. هنوز مشخص نشده سن و جنسيت تا چه حد عوامل خطر محسوب ميشوند ولي زنان در سنين بالاتري از مردان دچار ميشوند . در قديم ميگفتند بروز ديورتيكوليت قبل از سن 50 از نوع بدخيم خواهد بود ولي اين نظريه پس از هزاران بررسي و تحقيق ديگرواقعيت ندارد.
چگونه بیماری ديورتيكوليت را درمان کنیم؟
ديورتيكوليت در شکل ها و شدت های مختلف بروز میکند و یک درمان خاص برای تمام آنها وجود ندارد. در ادامه به چند نوع درمان عادی برای ديورتيكوليت های مختلف میپردازیم.

اکثر مردم مشکل خاصی با ديورتيكوليت پیدا نمیکنند و به کسانیکه طی کولونوسکوپی یا دیگر آزمایشات با این بیماری تشخیص داده شده اند ولی علائمی از آن ندارند فقط توصیه میشود فیبر زیاد مصرف کنند. البته میزان فیبری که حمله ها را کاهش میدهد هنوز معلوم نیست ولی توصیه کلی بر مصرف 20 الی 30 گرم فیبر در روز است.

در خصوص گزینه های درمان بهتر است آنها را در دو طبقه بندی قرار دهیم: درمان برای ديورتيكوليت حاد و مزمن.

در درمان ديورتيكوليت حاد ، هم به حمله های جدید و هم به قدیمی رسیدگی میشود و اکثر بیماران با تجویز آنتی بیوتیک و اصلاح رژیم غذایی تسکین می یابند و نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. به بیمارانی که فشار خون یا ضربان قلب بالا یا تب ندارند آنتی بیوتیک از نوع خوراکی داده میشود و تا زمانیکه حمله ها رفع شوند فقط مصرف مایعات توصیه میشود.

در مورد حمله های شدیدتر که با علائمی مانند گلبول سفید خون بالا ، تب شدید ، فشار خون و ضربان قلب بالا همراه است و یا کسانیکه به آنتی بیوتیک خوراکی جواب نداده اند ، بیمار باید در بیمارستان بستری تا آنتی بیوتیک بصورت تزریقی و سرم دریافت کند. پزشک معمولا 4 تا 6 هفته پس از ریکاوری از حمله ی اولیه کولونوسکوپی انجام میدهد تا احتمال بیماری های دیگر (سرطان یا بیماری های التهاب روده ) کنار گذاشته شوند.